A crise chega ás pallozas

O inverno esnaquizou as cubertas e en Piornedo non hai noticias da Xunta

El País - 22/04/2010

Desde tempos de Fraga, a Xunta convocaba un concurso para reparar as cubertas de palla das pallozas de Piornedo. Era unha cita anual que non fallaba desde fai máis dunha década. Antes da primavera, co PP e co bipartito, entre febreiro e marzo, segundo os veciños, publicábase o anuncio. E como xa non queda moita xente que saiba teitar co colmo prensado de centeo as pallozas (un par de galegos que están asociados e un leonés de Balboa), Construccións Piornedo (a empresa dos dous socios) facíase co contrato sempre. Sempre ata este ano, precisamente o máis duro que sufriron Os Ancares nos últimos tempos.

Aínda que desde Vivenda aseguraron a este diario que "o trámite está en marcha", de momento, nin a empresa reparadora nin o resto dos veciños desta aldea de Cervantes lograron a mesma resposta. Avisaron da grave deterioración que presentaban as pallozas tras varios meses de ciclogénesis previstas e non anunciadas, e un día presentouse no lugar "un arquitecto", que eles supón "da Xunta", retratando co seu cámara os danos. Desde entón non obtiveron máis noticias.

Pero o tempo voa. En xullo hai que comprar a palla recentemente cultivada, e durante o verán, como moi tarde ata o mes de outubro, hai que repor con parches as enormes calvas e substituír unha boa cantidade de centeo que continúa no seu sitio pero está xa vello. Segundo Isolina Rodríguez, vogal da Asociación Cultural Teixeiro de Piornedo, agora "todas as pallozas teñen pingueiras", e as vigas centenarias de castiñeiro "están humedecidas".

José Alonso, un dos socios teitadores, conta que todos os anos recibían "uns 25.000 ou 26.000 euros" da Xunta para repor a palla que saíra voando das 14 pallozas que quedan en pé, ademais de palleiras e hórreos. Con isto compraban uns 7.000 quilos de palla de centeo "segada a man, ou con segadoras case manuais" en Astorga, unha cantidade que non alcanzaría nin para teitar de novo a superficie completa dunha palloza. En total, en Piornedo, entre casas e construcións accesorias, suman 7.000 metros cadrados de cubertas de centeo. Só unha das vivendas, a máis grande, ten xa 700 metros cadrados, cun grosor de medio metro de palla prensada.

Quizais por isto as reparacións, durante todos estes anos, "deixaron moito que desexar", critican os veciños. "Dicíanche 'chove?, porque se non chove non teitamos'. Cambiaban o mínimo, parches diminutos, e a verdade é que por parte da Administración nunca houbo control, a pesar de que Piornedo "é Ben de Interese Cultural".

Algúns veciños quéixanse de que se están usando puntas para fixar as ripias (tablillas transversais que forman unha trama, apoiadas nas terzas ou vigas) e que os cravos terminan abrindo a madeira. Ademais, a palla dos últimos tempos tampouco foi a mellor posible. A de Astorga é máis curta e máis branda que a galega, e polo tanto menos duradeira, pero en Galicia, segundo Alonso, tampouco hai campos de centeo tan grandes que produzan a cantidade que Piornedo precisa.

A mellor palla, a máis resistente, a que sempre se utilizou nos Ancares, era a que se cultivaba nos claros do monte, logo de queimar a maleza. Fai dous anos, sementouse no Incio centeo destinado precisamente á aldea prerromana de Cervantes, pero o intento fallou na fase da sega. "Non a cortaron no seu punto exacto de maduración", recorda o socio de Construccións Piornedo, que entón se desprazou ao municipio para comprobar a calidade da materia prima: "É cuestión de dez días, se non se sabe, pódese cortar ou moi verde ou pasada, e entón non vale para os teitos", explica José Alonso.

Despois hai que mallarla como toda a vida, a golpes e a man, porque de Astorga vén con bastante gran e se se coloca con el subirán os ratos a comerllo, roerán a palla e empezarán enseguida os problemas.

Na aldea non quedan máis que 30 persoas, e en breve, tras o peche xa anunciado do colexio de Donís, no que só estudan sete nenos, Piornedo promete ir a menos. A maioría das construcións xa non se usan como vivendas, senón para gardar os animais e a maquinaria agrícola. E turistas "non é que haxa moitos". "Temos mala sorte ultimamente", laméntase Isolina, propietaria, con Fuco Pérez, de Casa do Sesto, a única palloza museo.