Os últimos teitadores das pallozas galaicas

Artigo de Fernanda Follana. Un ancarés viaxa pola Prehistoria de Galicia pondo cubertas de palla en Santa Tegra, Vigo e Campo Lameiro

Na serra galaico-leonesa dos Ancares, o país por excelencia das pallozas, sobran os dedos dunha man para contar aos últimos teitadores de Galicia, un oficio milenario, probablemente tan antigo como a propia construción na nosa comunidade. Manuel Monteserín, Chis, aprendeuno por necesidade hai dez anos, cando tiña que pór a cuberta de palla ao seu hórreo, na aldea de Balboa, na vertente leonesa dos Ancares.

«O teitador só podíame vir dous días, así que me fixei en como o facía e logo seguín eu mesmo», recorda. Nun esforzo autodidacta, Chis pasou de aprendiz a mestre «botando unha man a algúns veciños», di, e techando a palloza de nova construción que levantou xunto ao hórreo, onde rexenta un bar-concerto.

Non se imaxinaba entón que comezaba un oficio que hoxe lle leva a viaxar pola Prehistoria de Galicia: na Citania de Santa Trega (A Guarda), no Monte do Castro (Vigo); e en Campo Lameiro (Pontevedra), a capital galega da arte rupestre, o teitador ancarés deixou a súa firma pondo cuberta ás pallozas que recrean construcións da época.

Arte e léxico en extinción

«Dos mollos fanse colmos e vanse colocando en tiras [filas verticais de colmos superpuestos que se atan á estrutura da palloza]. As distintas tiras de colmos átanse entre si cos bincallos, que se obteñen do mesmo colmo»: o teitador matiza que os mollos son feixes de palla de centeo con gran, que hai que limpar e sacarlles a brea.

Ademais da arte, con este oficio antigo e rural pérdese tamén o léxico. Chis apunta que beo escríbese con be e que é un aro de rama de uz para fixar ben a cuberta e evitar que a levante o aire. «Ponse sobre todo nas zonas de montaña, máis expostas ao vento», engade.

O teito de palla dura uns dez anos dependendo do espesor dos colmos, que adoitan ser de 40 ou 50 centímetros, explica o teitador, e as reparacións fanse por zonas: «Quítanse os colmos vellos e colócanse os novos, como pondo parches».

Outrora sementábase centeo por todas as partes, pero hoxe a palla para teitar chega principalmente de Astorga. «Hai que encargala e non se consegue fóra de tempada», di Chis, que explica que coa mecanización da herba cortada fanse pacas e non se malla, polo que resulta difícil conseguir palla para teitos e a que chega vén en bruto.

A palla é quizais o primeiro material con propiedades impermeables que utilizaron os nosos antepasados galegos. Ademais dos teitos, confeccionaban con ela as carozas, unha especie de chubasquero que pode verse na palloza-museo Casa do Sesto, no Piornedo, pero tamén a poucos quilómetros do mar, nun museo de Vilanova dá Cerveira, na beira portuguesa do Miño. Alí está exposta como indumentaria do recolector de mexillón.

Nas pallozas de Campo Lameiro, construídas con adobe, a Chis encargáronlle cubertas de xestas. «Poden verse nos teitos de Asturies», di, mentres explica que as xestas son da contorna de Balboa.

La Voz