As flores máis madrugadoras da primavera

O cambio de estación chea de notas de cor as paisaxes do sur lucense

Unha incerta e tímida entrada do período primaveral trouxo ao sur lucense as primeiras mostras florais, un preludio do que será durante as próximas semanas unha explosión de cor e aroma. Esta é unha descrición dalgunhas das primeiras plantas que saíron á luz ao finalizar o inverno. Todas elas foron observadas e fotografadas na conca do Cabe e na serra do Courel.

Os narcisos dan estes días unha nota de cor en prados, zonas rochosas e marxes de camiños e ríos. Comprenden máis de corenta especies bulbosas -incluíndo os híbridos-, con flores moi rechamantes en forma de trompeta ou campá, cuxo cor vai do amarelo intenso ao branco pálido. 

Entre elas están o Narcissus bulbocodium ou narciso acampanado -en galego, amarelle-, cunha soa flor de gran tamaño e horizontal con respecto ao chan, e o Narcissus triandrus , -junquillos brancos en castelán e calzas do cuco en galego-, con flores colgantes en grupos de dous a catro, de cor branca amarelado. Son de menor tamaño pero máis aromáticas que as primeiras. Os bulbos son tóxicos, aínda que foron usados antigamente en medicamento.

ortiga fétida ou Lamium maculatum -en galego, chuchamel ou ortiga morta- é outra das especies que brotan nos bordos de camiños e lugares húmidos e sombríos. é unha planta pilosa non urticante que se caracteriza polo seu cheiro aromático e as súas flores diminutas de gran beleza. En Moreda do Courel cocíase para empregala como alimento dos porcos.

A celidonia menor ou herba das almorranas ( Ranunculus ficaria ) é unha das herbáceas que ven nas ribeiras do Cabe e noutras zonas húmidas e sombreadas. De pequeno porte, con follas brillantes en forma de corazón e flores hermafroditas solitarias de cor amarela. Usouse contra as hemorroides por ter propiedades vasoconstrictoras, reducindo a dilatación dos vasos sanguíneos e xa que logo a inflamación. Ao ter un alto contido en vitamina C nas súas follas, chegouse a utilizar contra o escorbuto nos animais. Fumaria. Nos bordos de camiños e beiravías crece de forma abundante a planta dos zapatitos, Fumaria officinalis (en galego, herba doa ou herba do fogo), que chega a alcanzar unha altura de 50 centímetros. As inflorescencias son de reducido tamaño -non superan o centímetro- e distribúense en forma de acios tubulares de cor rosa. Utilízase en infusións para regular a función hepática, como diurético e como laxante. Tamén se emprega para tratar determinados trastornos cardiovasculares e do sistema nervioso. O seu sabor é amargo debido á presenza de taninos. Ten un alto contido en alcaloides, polo que deben evitarse as doses altas pola súa toxicidade.

Violeta. A violeta é outra das plantas máis madrugadoras, anticipándose á entrada da primavera. Pódense observar nas beiras dos ríos, en bosques de frondosas e zonas húmidas con chans moi acedos. Viólaa palustris e Viólaa odorata figuran entre as variedades máis abundantes. A diferenza está no perfume que desprende a segunda, que a fai ser moi apreciada en perfumería e como aromatizante de caramelos. Estas plantas teñen varios usos medicinais, sobre todo para as afeccións respiratorias e do aparello dixestivo. En doses elevadas actúan como sedantes e tamén poden producir vómitos.

Unha das primeiras plantas que florecen en zonas altas tras os fríos invernais é a chamada dente de can ( Erythronium dens-canis , dente de can en galego). A que figura nesta páxina foi localizada na serra do Courel e máis concretamente no Alto dá Golada, nas proximidades da Seara, a 1.100 metros de altura. O nome débese á forma do bulbo, moi similar ao dun dente de can, do que sae un talo que non supera os 30 centímetros de altura e está formado por dúas follas opostas de cor verde escuro e con manchas pardas. O talo culmina nunha soa flor solitaria de gran beleza e intenso colorido. Cando os pétalos se abren deixan ao descuberto os órganos reprodutores masculino e feminino, formados polos estambres e o pistilo. O seu hábitat áchase a partir dos mil metros de altura, en claros de bosques ou sotobosques e pasteiros con con substrato acedo. Chaveira. Tamén aparece nesta época do ano a chaveira ou herba do gando ( Helleborus foetidus ) que abunda na serra do Courel e zonas limítrofes. Esta planta perenne, de gran beleza e extremadamente tóxica, alcanza unha altura duns 80 centímetros. 

Posúe unhas curiosas flores en forma de cunca, dunha cor verde amarelado, e desprende un cheiro penetrante e desagradable. En castelán coñécella como a herba dos ballesteros, xa que antigamente utilizábase para envenenar frechas e dardos. Un dos seus compoñentes activos é a eleborina, que actúa como violento purgante e pode causar graves problemas cardíacos. Foi utilizada no medicamento caseiro para a debilidade cardíaca, o estreñimiento e a eliminación de lombrigas intestinais, e externamente para as dores reumáticos e as afeccións da pel. No gando tamén se utilizou para combater o escorbuto, aínda que se di que houbo casos de intoxicacións en persoas que beberon o leite das reses que a comeron. No Courel utilizábase para a inflamación do bandullo das vacas, fregando a boca do animal ou ben cocéndoa e lavando a boca coa auga da cocción. En caso de manipulación accidental, é recomendable lavarse as mans para evitar a irritación da pel.